Door het DNA uit het haar en poep van beren te analyseren, kan men een schatting maken van het aantal beren in een bepaald gebied. In dit project, wat Bears in Mind tussen 2008-2009 ondersteunde, werden haarmonsters van telefoonpalen afgenomen. Als beren jeuk hebben of hun geur willen achterlaten, schuren ze graag met hun rug tegen deze houten palen. In het laboratorium zijn de gegevens geanalyseerd. Deze data, in samenhang met meldingen van beren in het wild, geven een goed beeld van waar de beren zich bevinden. Men is echter in Albanië begonnen met het vervangen van de houten palen door betonnen exemplaren, wat het onderzoek bemoeilijkt! De beren vinden beton aanzienlijk minder aantrekkelijk om tegenaan te schuren.
Een tweede component van dit project was om de vele beren in gevangenschap in kaart te brengen. In Macedonië heeft het projectteam geen beren kunnen vinden die privé in gevangenschap werden gehouden. In Albanië daarentegen werden tientallen beren geïdentificeerd. Ze zaten veelal in kleine, slecht onderhouden dierentuinen of in kooien bij restaurants, de zogenaamde ‘taverne-beren’. Het hebben van een ‘taverne-beer’ was erg in trek en de vraag naar nieuwe jonge dieren is nog altijd een probleem. De jongen worden voornamelijk in het wild gevangen. Dit leidt weer tot bedreiging van de wilde populatie, omdat vruchtbare vrouwtjes worden gedood hiervoor. Het hebben van opgezette grote roofdieren (beren, wolven maar ook lynxen) als extra attractie bij een restaurant, is ook erg populair.
Bears in Mind werkte ook samen met haar Albanese partner PPNEA aan een vervolgproject om de beren in gevangenschap in Albanië te helpen, om zo ook de populatie in het wild beter te beschermen.
Aan het einde van de 20e eeuw waren de belangrijkste inkomstenbronnen van lokale gemeenschappen op het platteland van Roemenië de mijnbouw, maar ook de landbouw en de bosbouw. Na de herstructurering van de Roemeense economie werden de meeste mijnen gesloten. Tegenwoordig kijken voormalige mijnbouwgemeenschappen naar mogelijkheden om alternatieve inkomsten te genereren en komt er meer druk te staan op de waardevolle bosrijkdommen. Een van deze gemeenschappen is Grosii Tiblesului.
Grosii Tiblesului is een Roemeense gemeenschap met >2.200 inwoners met een adembenemend landschap: heuvels met hooilanden, rivieren die door het landschap kronkelen en bergen bedekt met natuurlijke bossen. Het is de gemeenschap die het dichtst bij het Tibles-gebergte ligt (de hoogste top is 1.848m). Bossen zijn eigendom van de staat en deels van de lokale gemeenschap (Grosii Tiblesului Composesorat Association). Ze worden beheerd door het Grosii Tiblesului Forest District. Er is nog steeds een aanzienlijk gebied met oerbos (ongeveer 4.000ha) en natuurlijke bossen, die een waardevol leefgebied zijn voor de bruine beer, wolf, edelhert, wild zwijn, lynx, marter, zeldzame vogel- en plantensoorten. Het oerbosgebied is het laatste in de provincie Maramures.
In 2008 startte WWF-Roemenië een bewustwordingsproject voor natuurbehoud in deze gemeenschap. Dit proces is gericht op het behoud van het leefgebied van de beer. De lokale rijkdom aan culturele tradities en buitengewone natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit zouden Grosii Tiblesului heel goed kunnen transformeren in een bestemming voor ecotoerisme. Behoud van het leefgebied van de beren en, parallel aan het ontwikkelen van inkomstengenererende activiteiten door middel van ecotoerisme, zullen helpen de lokale economie te concentreren op natuurbehoud.
De activiteiten in dit project waren gericht op de bijdrage aan onderzoeksactiviteiten over grote carnivoren en hun leefgebied, om bewustzijn en kennis over beren in de gemeenschap te vergroten en om de eerste stappen te zetten naar een aantrekkelijk ecotoerisme programma gekoppeld aan de beer, andere dieren in het wild en aan het traditionele samenleven van beren en lokale gemeenschappen.
Bears in Mind financierde het project tussen 2008-2009 en een van de belangrijkste aspecten was de bouw van een uitkijktoren voor beren.
Beren die gewend zijn aan een leven in gevangenschap kunnen zich niet meer redden in het wild. Op zoek naar voedsel komen ze dan te dicht bij mensen of de menselijke nederzettingen. Ze zijn afhankelijk geraakt van mensen. Dit heeft vaak conflicten tot gevolg. Zo ook met de drie voormalige dierentuinberen, die in 2002 illegaal in de Servische wildernis werden vrijgelaten. Eén van de drie was een beer met maar drie poten. Deze beer had een boer aangevallen, die op zijn beurt de beer had weten te vangen. Bears in Mind en haar lokale Servische partner ARKA wisten de beer uiteindelijk naar het kleine opvangcentrum in Banostor, nabij Novi Sad, te brengen. Helaas kwam hulp voor de twee andere vrijgelaten beren te laat, deze waren inmiddels al door jagers doodgeschoten.
Het idee was om de beer met drie poten, inmiddels omgedoopt tot Elvis, naar Het Berenbos in Rhenen te brengen. Helaas is het uiteindelijk niet gelukt om hem naar Nederland te brengen. Het verkrijgen van zijn eigendomspapieren en een exportvergunning (CITES) uit Servië bleek problematisch. Om Driepoot en ook de vier andere beren in het opvangcentrum Banostor toch een beter onderkomen te geven, financierde Bears in Mind de uitbreiding van het opvangcentrum. Er kwam een prachtig buitenverblijf bij en de binnenverblijven werden ook aangepakt.
Driepoot heeft zijn laatste jaren in een 500m² Berenbos op miniformaat geleefd en werd tot zijn einde liefdevol verzorgd door de Servische dierbeschermingsorganisatie ARKA. Hij stierf in 2011.
Hoe het allemaal begon… Het plan en de behoefte om iets fundamenteels te betekenen voor de vele in gevangenschap levende beren in Europa, is meer dan 30 jaar geleden ontstaan. In 1990 kreeg Ouwehands Dierenpark van de Europese Commissie de opdracht een plan op te stellen voor de huisvesting van een aantal in gevangenschap levende (ex-dans)beren uit Griekenland en Turkije. Die zouden in beslag worden genomen na een wetswijziging. Het gebruik van dansberen als straatvermaak werd destijds niet alleen in Griekenland verboden, maar kort daarop ook in Turkije. In de jaren die volgden (meer dan 200 beren moesten worden herplaatst), werden in bovengenoemde landen twee grote berenopvangcentra gebouwd en werden vele tientallen beren gered.
Mackenzie in zijn oude verblijfMackenzie wordt gevoerd door een NL VN soldaat
Maar er waren nog meer beren die een nieuw thuis nodig hadden, waaronder drie blinde dansende beren uit Turkije. Volgend op het eerste verzoek van de Europese Commissie, kon Ouwehands Dierenpark eindelijk aan dit verzoek voldoen met de start van de ontwikkeling van Het Berenbos. Een toevluchtsoord voor mishandelde bruine beren, opdat deze getraumatiseerde dieren een waardig bestaan konden krijgen. Er moest een aparte stichting worden opgericht om dit berenopvangcentrum te beheren, en de International Bear Foundation werd gesticht toen de eerste fase van dit speciale project in april 1993 voltooid was. Inmiddels kregen de eerste twee beren, Geert & Trudy die al in de dierentuin woonden, toegang tot het nieuwe bosrijke verblijf. Spoedig gevolgd door Mackenzie & Nelly, maar ook eenzame Jo uit de berenkuil van Maastricht vond in Het berenbos een veilig thuis. Inmiddels werden er nog drie beren ‘aangemeld’: Russische circusberen Battir & Mascha en verwaarloosde Duitse berin Niki. Daarna konden ook eindelijk de drie blinde Turkse beren Bora, Koröglû en Fiona gered en geïntroduceerd worden in hun nieuwe definitieve thuis.
Koröglû BoraFiona
In de vele jaren daarna heeft de stichting meerdere namen gehad, maar sinds 2016 opereren ze onder de naam ‘Bears in Mind’. Bears in Mind is een gerenommeerde organisatie binnen de ‘berenwereld’ en is lid van verschillende netwerkorganisaties zoals de IUCN (World Conservation Union), EAZA (European Association of Zoos & Aquaria), EARS (European Alliance of Rescue Centers & Sanctuaries) en de IBA (International Association for Bear Research & Management).
Het Berenbos – een begrip! Al meer dan 30 jaar biedt Het Berenbos een veilig thuis voor (tot nu toe – 2025) in totaal 34 bruine beren. Beren kwamen van circussen, privécollecties, theaters, de filmindustrie, erbarmelijke dierentuinen tot beren die naast een restaurant of tankstation werden gehouden. Helaas worden beren in gevangenschap gevonden onder veel gruwelijke en vaak beschamende omstandigheden. Op dit moment (januari 2025) leven er 7 beren in Het Berenbos: twee van een voormalig fokstation in Bulgarije, twee uit het door oorlog verscheurde Oekraïne waar ze tot hun redding naast een restaurant en een kleine kinderdierentuin werden gehouden, eentje komt uit een gesloten dierentuin in Georgië, één beer uit particulier bezit in Bosnië Herzegovina en één kwam uit Zweden waar ze werd gehouden als speelkameraadje voor een ijsbeerwelp die op het zee-ijs was gevonden en uiteindelijk kwamen beide beren samen in Ouwehands Dierenpark terecht.
De beren leven samen met een kleine roedel van vier wolven. Deze dieren worden in deze natuurlijke omgeving bij elkaar gehouden als een manier om de wilde situatie na te bootsen. De interactie tussen wolven en beren stimuleert het natuurlijke gedrag van beide soorten, hier hebben beide soorten baat bij. Er zijn nooit ernstige conflicten. De wolven krijgen meestal vlees, terwijl de beren slechts kleine hoeveelheden vlees eten als onderdeel van hun zeer gevarieerde seizoensdieet, gebaseerd op wat ze in het wild zouden vinden. Bears in Mind introduceerde het Natural Feeding Program in 1999 en in het eerste jaar was er al een groot verschil merkbaar in het gedrag van de beren, waarbij velen van hen voor het eerst in winterslaap gingen! Dit was een duidelijk teken dat het natuurlijke gedrag van deze getraumatiseerde dieren kon worden hersteld als de juiste ‘tools’ en zorg werden geboden. Het Berenbos is 20.000m2 groot, heeft een grote vijver waar de beren kunnen drinken/zwemmen/afkoelen en spelen, met een waterval. Het maakt deel uit van het omliggende natuurlijke bos dat grenst aan de dierentuin en heeft 11 kunstmatige holen en twee kleine houten hutjes waar de beren kunnen schuilen voor het weer of waarin ze kunnen overwinteren. Voordat bezoekers Het Berenbos betreden, loopt men door ‘Karpatica‘. Een serie gesimuleerde gevels van huizen in Roemeense stijl met informatief en interactief educatief materiaal voor jong en oud. Over de biologie en ecologie van beren in het algemeen, bedreigingen voor beren en hun leefomgeving en natuurlijk over Bears in Mind en hun projecten over de hele wereld.
Omdat Het Berenbos onderdeel is van de algemene wandelroute door Ouwehands Dierenpark, kunnen jaarlijks bijna een miljoen bezoekers de beren bekijken en leren over beren! Dit biedt Bears in Mind een unieke en enorme kans om bezoekers te bereiken en hen deel te laten uitmaken van de missie: een betere wereld creëren waar beren en mensen vreedzaam naast elkaar kunnen leven.
Hoewel bruine beren in Albanië beschermd zijn bij wet, worden er veel wilde beren gestroopt en is controle hierop nihil. Ook is het houden van beren in gevangenschap verboden. Uit onderzoek van partner organisatie PPNEA in 2011 bleek dat er 28 beren onder erbarmelijke omstandigheden gehouden werden. Zwakke handhaving en een hoge mate van corruptie in het land zorgden ervoor dat de populatie wilde beren steeds verder afnam. Recente schattingen gemaakt door de LCIE (Large Carnivore Initiative for Europe) variëren tussen de 180-200 wilde beren in Albanië.
Hoewel er in Albanië op diverse plekken openlijk beren worden gehouden bij restaurants en cafés, blijkt uit een enquête uitgevoerd door PPNEA dat de meeste mensen dit sterk afkeuren. Volgens hen gebruiken ze de beren niet om klanten te trekken. De eigenaren willen er dus kennelijk geen geld mee verdienen! Maar wat is dan wel de motivatie om berenjongen voor veel geld van een stroper te kopen en het risico te lopen op een boete omdat het houden van beren illegaal is? Om over de kosten voor jarenlange zorg voor een beer nog maar niet te spreken! Mogelijk worden beren gehouden als statussymbool en hebben de eigenaren connecties met de onderwereld. Dit zijn vermoedens. De werkelijke factoren moeten worden onderzocht, te meer omdat het aantal beren dat onder dergelijke omstandigheden gehouden wordt, toeneemt. Met alle gevolgen voor de wilde populatie!
Update 2022 De afgelopen tien jaar zijn alle restaurantberen uit Albanië naar buitenlandse opvangcentra en dierentuinen gebracht. De laatste officiële ‘restaurantbeer’ Mark, werd begin december 2022 gered door stichting Vier Voeters, en overgebracht naar het Oostenrijkse opvangcentrum voor beren in Arbesbach.
Het is de Albanese overheid zelf niet gelukt om een opvangcentrum op te zetten, ondanks jarenlange campagne van verschillende internationale organisaties. De beren werden dus aan hun lot overgelaten, wat diverse dierenwelzijnsorganisaties niet lieten gebeuren.
Bears in Mind heeft ARKA over de jaren op meerdere fronten geholpen met de bouw van het opvangcentrum en de reddingsmissies van de verschillende Servische dansberen. Tussen 2010 en 2018 bestond die hulp vooral uit het renoveren en uitbreiden van het centrum. Op diverse plaatsen zijn schuifdeuren gemaakt zodat de verblijven onderling aan elkaar gekoppeld konden worden en het dagelijks management van de beren gemakkelijker werd. Het dak was op diverse plaatsen verrot en is vervangen. Het buitenverblijf van de beren werd uitgebreid tussen 2016 – 2018.
Eind 2019 leefden er nog vier ex-dansberen in Banostor. Het doel van ARKA is om het opvangcentrum verder uit te breiden zodat het plaats kan bieden aan nog meer beren en andere wilde dieren die opvang nodig hebben. De wens is ook om op termijn een bezoekerscentrum te bouwen.
In 2010 bracht de Kroatische berenexpert Djuro Huber bracht de schrijnende situatie bij Bears in Mind onder de aandacht. Hij had op verzoek van de Bulgaarse NGO Balkani Wildlife Society (BWS) een bezoek gebracht aan het fokstation Kormisosh, om de beren de nodige veterinaire zorg te geven. Hij trof sterk vermagerde beren aan, rondjes lopend in betonnen bakken.
Niet alle beren waren in het station gefokt. Ook een jonge, verweesde beer was in een hok gestopt. De lokale bevolking had haar gevonden, van haar moeder geen enkel spoor. Deze wilde beer, Buya genaamd, was er het slechtst aan toe van allemaal. Bears in Mind kwam snel in actie. Samen met haar Bulgaarse partner Balkani Wildlife Society, Sofia Zoo en de overheid zorgden we dat de beren voldoende voedsel en veterinaire zorg kregen. Een lange termijn oplossing was echter dringende noodzaak. In 2013 zijn we begonnen de eerste beren vanuit Kormisosh te herplaatsen in opvangcentra in West Europa. Buya verhuisde in april 2014 naar haar nieuwe Bulgaarse verblijf in Vlahi, naast beer Medo. In mei 2014 zijn vier Kormisosh beren (waaronder Maria en Pesho, de twee andere beren gingen door naar ‘De Zonnegloed’ in België) richting NL gekomen. In mei 2015 werden de laatste twee beren, Keta en Mincho, naar Het Berenbos getransporteerd. Alle beren zijn uit Kormisosh verdwenen en deze vreselijke plek heeft voorgoed haar deuren gesloten!
Beren Medo en Buya maakten lange tijd onderdeel uit van het educatiecentrum in Vlahi. Veel leerlingen, studenten én toeristen bezoeken het centrum en leren daar van alles over de Bulgaarse natuur met daarin de carnivoren bruine beer, wolf, lynx en jakhals. Door aanleg van een aantal slaapzalen en een keuken wordt het centrum omgetoverd tot een plek waar groepen wat langer kunnen blijven om volledig ‘ondergedompeld’ te worden in de natuur van het Pirin gebergte. In augustus 2019 zijn Medo en Buya noodgedwongen verhuisd naar Noord Italië, waar ze nu deel uitmaken van een ander educatief centrum. Lees meer hierover op: https://www.bearsinmind.org/Project/opvang-medo-buya
Beer Buya in Kormisosh
Het onderzoek wat tussen 2010 en 2013 werd uitgevoerd door de Iranian Cheetah Society (ICS) heeft zich met name op zogenaamde Female Core Areas gericht. Dat zijn gebieden waar vrouwtjesberen leven, vaak met hun jongen. Het is van belang in ieder geval deze gebieden goed te beschermen. Meer kennis helpt de overheid om gerichter en strikte beschermingsmaatregelen te kunnen nemen. Deze hebben (hopelijk) bijgedragen aan het op de lange termijn overleven van beren in Iran. De onderzoeksresultaten hebben bijgedragen aan het opstellen van een nationaal Brown Bear Management Plan.
Dit onderzoek heeft een actuele database opgeleverd met hierin aantallen, verspreiding en informatie over genetische verwantschap van Bruine beren in Iran. Deze gegevens worden gebruikt bij trainingssessies en workshops voor de Iraanse autoriteiten, die verantwoordelijk zijn voor de bescherming van de beren en hun leefgebied. Met deze kennis zullen zij beter in staat zijn de stroperij onder controle te krijgen.
Meer kennis en bewustzijn bij de lokale bevolking over beren is van groot belang als we wilde dieren zoals beren adequaat willen beschermen.Helaas ontbreekt het in Nepal vaak aan kennis en bewustwording over deze onderwerpen.Daarom zijn er in het kader van dit project tussen 2011-2014 onderwijsprogramma’s voor scholen, trainingen voor de lokale bevolking en is o.a. een eco-club opgezet.
Het gewenste resultaat van deze trainingen was dat lokale mensen leerden omgaan met beren in hun directe omgeving en informatie kregen over de bescherming van beren en de natuur in het algemeen.In het kader van dit programma werden ook meerdere workshops speciaal voor herders en ambtenaren die schadezaken behandelen, georganiseerd.
Gegevens met betrekking tot de berenpopulatie werden verzameld via verschillende methoden.Onderzoekers interviewden mensen uit de dorpen in de gebieden waar conflicten tussen mensen en beren plaatsvonden, DNA-materiaal werd verzameld uit haarmonsters en uitwerpselen en sporen (zoals klauwafdrukken op bomen, pootafdrukken op de grond en graafsporen) werden onderzocht.Ook werd informatie verzameld over leefgebied zoals het type bos, hellingsgraad, de bodemsoorten en sporen van andere dieren.Alle verzamelde informatie werd verwerkt en geanalyseerd via een speciaal ontwikkeld computerprogramma.Het uiteindelijke doel van dit project was om bij te dragen aan het National Brown Bear Conservation Action Plan, dat als primair doel heeft bescherming te bieden aan de Bruine beer in Nepal.
Resultaten Tijdens de twee projecten in Nepal is het volgende bereikt: 1) Aanwezigheid/afwezigheid van de Bruine beer in alle mogelijke gebieden van de corridor tussen Annapurna Conservation Area (ACA) en Shey Phoksundo NP (SPNP) en binnen de beschermde gebieden. 2) Onderzoek & verspreiding en habitatgebruik van Bruine beren in de studiegebieden. 3) Onderzoek mbt het conflict tussen mens en dier in de regio en kwantificeer de schade en het conflict veroorzaakt door Bruine beren. 4) Onderzoek het dieet van Bruine beren en bekijk het percentage veedieren en wilde prooien in het dieet van de beer. 5) Stel het actieplan voor het behoud van de Bruine beer voor Nepal op.
In veel Oost-Europese landen waar beren in het wild voorkomen, worden jaarlijks talloze weesberen gevonden. De moeder is door stropers of een ongeluk om het leven gekomen en de jonge beren zijn nog te klein om te overleven in het wild. Meestal eindigen ze in een opvangcentrum of dierentuin. Vaak zijn de beren al zo gewend geraakt aan mensen dat het niet meer mogelijk is om ze terug te plaatsen in het wild. Als dergelijke beren wel worden teruggezet, bestaat de kans dat het zogenaamde ‘probleemberen’ worden: beren die niet bang zijn om in de buurt van dorpen en mensen te komen om voedsel te zoeken. Dit leidt tot ongewenste en gevaarlijke situaties waarbij mensen gevaar lopen. Maar uiteindelijk is het meestal de beer die gevangen of gedood wordt.
Dit project wordt uitgevoerd door Leonardo Bereczky, van Bear Again. Sinds 2004 heeft het Orphan Rehabilitation Centre in de Roemeense Karpaten tussen de 150 en 200 weesbeertjes opgevangen om ze te rehabiliteren en weer uit te zetten in hun natuurlijke omgeving. Leonardo heeft o.a. middels radiokragen aangetoond dat de meeste wezen na vrijlating perfect kunnen functioneren in het wild en evenveel natuurlijk gedrag vertonen als hun volledig wilde soortgenoten. Bears in Mind ondersteund het project sinds 2008.
Vanaf 2020 Een van de basisprincipes van de rehabilitatietechniek is het houden van de welpen in verschillende verblijven (waarin de verschillende leeftijdscategorieën gescheiden zitten) die een 100% natuurlijke leefomgeving bieden. Omheind gebied in hun natuurlijke bos. In deze omgeving kunnen de beren hun aangeboren instincten ontwikkelen tijdens een revalidatieperiode van 1 tot 1,5 jaar. De verblijven zijn omgeven door elektrische hekken. Het elektrische hek houdt aan de ene kant de jonge beren in de verblijven en houdt wilde volwassen mannetjesberen (die jonge beren die niet van hen zijn zullen doden) of andere roofdieren buiten. Het belangrijkste doel van de ondersteuning die Bears in Mind aan dit project heeft gegeven, is gericht op de verbetering van het totale elektrische systeem van het revalidatiecentrum om de welpen veilig te houden, de datacommunicatie te verbeteren en het risico op predatie door mannetjes van buitenaf te minimaliseren. Daarnaast is de ontwikkeling van verschillende kabelbaansystemen om voer te transporteren op afstand, de laatste twee jaar gesponsord. Hierdoor kan het team van Bear Again het eten ongemerkt bij de berenwelpen brengen. Op deze manier associëren deze beren voedsel niet met mensen, een belangrijke les voor hun toekomst!
