Verscheidene middelen zijn ingezet om schade door beren aan bijvoorbeeld boomgaarden en bijenkorven te voorkomen, maar deze bleken niet voldoende. De gedupeerden voelden zich niet gesteund door de overheid en gebruikten vaak illegale middelen om van de ‘probleemberen’ af te komen. METU Biodiversiteits- en Natuurbeschermingslaboratorium en de Yusufeli Nature Conservation zijn een project gestart om beren en lokale bevolking in Noordoost Turkije en vooral in de regio Yusufeli, op een vreedzame wijze samen te laten leven. Bears in Mind heeft dit project in 2007 en 2008 gesteund met een financiële bijdrage.
‘Probleemberen’ in Turkije Door inwoners kennis te laten maken met simpele, maar effectieve manieren om beren te weren, moet de schade die ze ondervinden afnemen. De imkers kunnen hun bijenkorven beschermen door elektrisch beveiligde hekken te plaatsen of op verhoogde platforms. Video’s van het succesvolle gebruik van deze middelen in andere gebieden moet de inwoners overtuigen van de daadwerkelijke effectiviteit ervan. Daarnaast willen de organisaties de nationale en lokale media gebruiken om meer te vertellen over de beer en zijn leefomgeving. Men hoopt op die manier de bewustwording van de aanwezigheid van de beer en hopelijk ook het begrip voor gedrag van deze dieren bij de inwoners te vergroten.
Bears in Mind heeft in 2004 en opvolgende jaren samen met haar Bulgaarse partner Balkani Wildlife Society (BWS) en de overheid het beheersplan voor de bruine beer opgesteld. In 2008 werd het afgerond en ondertekend. Bears in Mind heeft ook voor de implementatie de helpende hand geboden door fondsen te werven voor ondersteuning van een zogenaamd ‘berenreddingsteam’ (Bear Emergency Team). Een dergelijk team komt in actie zodra ergens problemen tussen beren en mensen zijn. Het project startte met de oprichting van een werkgroep bestaande uit vertegenwoordigers van alle belanghebbenden: overheid, natuur- en milieuorganisaties, beren deskundigen, touroperators, boeren maar ook jagers. Een ander deel van het project betrof het verzamelen van veldgegevens. Om een populatie beren (of andere dieren) goed te kunnen beschermen moet je weten waar de dieren zitten, hoeveel het er zijn, in welke gebieden ze niet meer komen en waarom niet. Het is ook van groot belang te weten wat de houding van de lokale bevolking ten opzichte van beren is.
Bears in Mind heeft voor dit project twee grote subsidies gekregen van het toenmalige Nederlandse Ministerie van LNV. Deze PIN-Matra en BBI-Matra beurzen waren er op gericht om de natuurbescherming in oostelijk Europa te waarborgen. De projecten speelden nadrukkelijk in op maatschappelijke veranderingen die destijds plaatsvonden in veel Oost-Europese landen en natuurlijk de toetreding van Bulgarije binnen de EU.
De Amur luipaard (Panthera pardus orientalis) en de Amur- of Siberische tijger (Panthera tigris altaica) behoren tot de meest bedreigde katachtigen ter wereld, en leven in het Russische Verre Oosten. Bears in Mind heeft jaren een anti-stroperij team in dit gebied ondersteund en heeft nu ook bijgedragen aan de reparatie van een bulldozer. Deze bulldozer is nodig om brandgangen (zogenaamde firebreaks) rondom, maar ook in de beschermde gebieden waar deze diersoorten nog voorkomen, te maken.
Bosbranden komen vaker voor in gebieden waar mensen actief zijn. De meeste branden ontstaan doordat boeren graslanden aansteken om deze vruchtbaar te maken als landbouwgrond. Als ook de oude, grote bomen en planten verdwijnen, verandert het bos langzaam in grasland. Door de nieuwe aanwas van gras worden herten en ander wild aangetrokken, maar het is absoluut ongeschikt leefgebied voor luipaarden en tijgers, maar ook voor de bruine- en Aziatische zwarte beer die in hetzelfde gebied leven. En helaas geeft het stropers gemakkelijker toegang tot het gebied en hun buit.
Door het creëren van de firebreaks, is de kans een stuk kleiner dat bosbranden overslaan naar verschillende gebieden. Bears in Mind doneerde een bulldozer aan het park management om de firebreaks te maken.
Begin 2000 werd er in Ouwehands Dierenpark een workshop georganiseerd door Bears in Mind en de Bear Taxon Advisory Group (Bear TAG) van de European Association of Zoos and Aquaria (EAZA). Deelnemers aan de workshop waren het er over eens dat er meer duidelijkheid moet komen over de langetermijneffecten van herintroductie, voordat men kan zeggen of de herintroductie van gerehabiliteerde beren wel of niet goed is voor de bescherming van de soort.
Herintroductie in Italië
In de bergen van Trentino, Italië, werden op dat moment onder het EU Life URSUS project 10 wilde bruine beren uit Slovenië geïntroduceerd, om de populatie in Trentino weer ‘op te bouwen’. In Slovenië leeft namelijk nog een gezonde populatie bruine beren. Naast verhuizing van wilde beren bestaat ook de mogelijkheid van herintroductie van gerehabiliteerde beren. In een dergelijk programma worden weesbeertjes opgenomen waarvan de moeder is doodgeschoten of verongelukt. Ze worden speciaal verzorgd en leren om te overleven in het wild. Als de weesbeertjes goed voor zichzelf kunnen zorgen, en hun gedrag is wild genoeg (vergelijkbaar met wilde beren van die leeftijd) worden ze teruggeplaatst in de vrije natuur. Over de herintroductie en de effecten op langere termijn is nog niet zoveel bekend. Veel herintroductieprogramma’s leveren wel informatie over overlevingskansen van een beer in de eerste paar maanden of in het eerste jaar, maar daarna weet men niet wat er met de beren gebeurt. Worden ze snel afgeschoten omdat ze niet goed op hun hoede zijn? Sterven ze toch uiteindelijk als gevolg van de honger, of omdat ze te weinig ervaring hebben met jagen?
Sinds 1997 werken de Bulgaarse organisaties Semperviva en Balkani Wildlife Society (BWS) aan een fokprogramma voor een speciaal Bulgaars hondenras: de Karakachan. Dit hondenras werd (en wordt nog steeds) speciaal gebruikt ter bescherming van schaapskuddes. Geïnteresseerde herders ontvangen een puppy én een training in het verzorgen van de honden en het inzetten bij de bescherming van hun kudde. Een vertegenwoordiger van Semperviva bezoekt de herders jaarlijks om te kijken hoe het gaat.
Met steun van Bears in Mind zijn tussen 2002 en 2011 al >30 puppies geplaatst bij herders in het oostelijke Rhodopy gebergte. Bij deze kuddes zijn ondanks de aanvallen van beren en wolven geen schapen gedood. Bij schaapskuddes in hetzelfde gebied, zonder de bescherming van Karakachan honden, zijn in dezelfde periode 30 tot 40 schapen per kudde gedood. Het project is dus een groot succes. De honden schrikken de beren af die te dichtbij de kuddes komen. Op deze manier werken de honden dus mee aan de bescherming van de beer in zijn leefgebied en aan het harmonieuze samenleven van mens en dier.
Door het DNA uit het haar en poep van beren te analyseren, kan men een schatting maken van het aantal beren in een bepaald gebied. In dit project, wat Bears in Mind tussen 2008-2009 ondersteunde, werden haarmonsters van telefoonpalen afgenomen. Als beren jeuk hebben of hun geur willen achterlaten, schuren ze graag met hun rug tegen deze houten palen. In het laboratorium zijn de gegevens geanalyseerd. Deze data, in samenhang met meldingen van beren in het wild, geven een goed beeld van waar de beren zich bevinden. Men is echter in Albanië begonnen met het vervangen van de houten palen door betonnen exemplaren, wat het onderzoek bemoeilijkt! De beren vinden beton aanzienlijk minder aantrekkelijk om tegenaan te schuren.
Een tweede component van dit project was om de vele beren in gevangenschap in kaart te brengen. In Macedonië heeft het projectteam geen beren kunnen vinden die privé in gevangenschap werden gehouden. In Albanië daarentegen werden tientallen beren geïdentificeerd. Ze zaten veelal in kleine, slecht onderhouden dierentuinen of in kooien bij restaurants, de zogenaamde ‘taverne-beren’. Het hebben van een ‘taverne-beer’ was erg in trek en de vraag naar nieuwe jonge dieren is nog altijd een probleem. De jongen worden voornamelijk in het wild gevangen. Dit leidt weer tot bedreiging van de wilde populatie, omdat vruchtbare vrouwtjes worden gedood hiervoor. Het hebben van opgezette grote roofdieren (beren, wolven maar ook lynxen) als extra attractie bij een restaurant, is ook erg populair.
Bears in Mind werkte ook samen met haar Albanese partner PPNEA aan een vervolgproject om de beren in gevangenschap in Albanië te helpen, om zo ook de populatie in het wild beter te beschermen.
Aan het einde van de 20e eeuw waren de belangrijkste inkomstenbronnen van lokale gemeenschappen op het platteland van Roemenië de mijnbouw, maar ook de landbouw en de bosbouw. Na de herstructurering van de Roemeense economie werden de meeste mijnen gesloten. Tegenwoordig kijken voormalige mijnbouwgemeenschappen naar mogelijkheden om alternatieve inkomsten te genereren en komt er meer druk te staan op de waardevolle bosrijkdommen. Een van deze gemeenschappen is Grosii Tiblesului.
Grosii Tiblesului is een Roemeense gemeenschap met >2.200 inwoners met een adembenemend landschap: heuvels met hooilanden, rivieren die door het landschap kronkelen en bergen bedekt met natuurlijke bossen. Het is de gemeenschap die het dichtst bij het Tibles-gebergte ligt (de hoogste top is 1.848m). Bossen zijn eigendom van de staat en deels van de lokale gemeenschap (Grosii Tiblesului Composesorat Association). Ze worden beheerd door het Grosii Tiblesului Forest District. Er is nog steeds een aanzienlijk gebied met oerbos (ongeveer 4.000ha) en natuurlijke bossen, die een waardevol leefgebied zijn voor de bruine beer, wolf, edelhert, wild zwijn, lynx, marter, zeldzame vogel- en plantensoorten. Het oerbosgebied is het laatste in de provincie Maramures.
In 2008 startte WWF-Roemenië een bewustwordingsproject voor natuurbehoud in deze gemeenschap. Dit proces is gericht op het behoud van het leefgebied van de beer. De lokale rijkdom aan culturele tradities en buitengewone natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit zouden Grosii Tiblesului heel goed kunnen transformeren in een bestemming voor ecotoerisme. Behoud van het leefgebied van de beren en, parallel aan het ontwikkelen van inkomstengenererende activiteiten door middel van ecotoerisme, zullen helpen de lokale economie te concentreren op natuurbehoud.
De activiteiten in dit project waren gericht op de bijdrage aan onderzoeksactiviteiten over grote carnivoren en hun leefgebied, om bewustzijn en kennis over beren in de gemeenschap te vergroten en om de eerste stappen te zetten naar een aantrekkelijk ecotoerisme programma gekoppeld aan de beer, andere dieren in het wild en aan het traditionele samenleven van beren en lokale gemeenschappen.
Bears in Mind financierde het project tussen 2008-2009 en een van de belangrijkste aspecten was de bouw van een uitkijktoren voor beren.
In 2008 startte de Indiase natuurbeschermingsorganisatie ‘WildlifeSOS’ (WSOS) met het opleiden van rangers in het kader van het project: ‘Asiatic black bear Conservation Education and Training Program in Kashmir’ in India. De rangers werden getraind om te gaan met het vangen van ‘probleemberen’ en andere wilde dieren zoals luipaarden. Oefenen met een verdovingsgeweer was erg belangrijk. Daarnaast werden ze ook getraind in het omgaan met woedende menigten die beren of luipaarden die te dichtbij kwamen wilden doden, ook als vergelding met conflicten als gevolg. Wilde dieren die in een hoek gedreven zijn door een menigte staan bloot aan een enorme hoeveelheid stress, en moeten altijd rustig worden benaderd en behandeld. Dit minimaliseert stressniveaus en is veiliger voor de mensen van het interventie team.
Er zijn nu een aantal permanent getrainde mensen in bijna elke regio van het project. Ze reageren direct, zodra er een beer-incident wordt gemeld. Lokale mensen leren over het gedrag van wilde dieren en hoe ze conflicten kunnen vermijden. Als er ergens een incident is geweest met een beer of ander wild dier, worden er dorpsbijeenkomsten gehouden. De mensen van WSOS leggen uit hoe de beren zo ver mogelijk van de dorpen kunnen worden gehouden. Ze leren de gemeenschappen ook hoe ze in de toekomst beren kunnen vermijden en dringen er bij hen op aan om elk beer-incident zo snel mogelijk te melden. Zelfs scholieren worden betrokken bij het educatieprogramma. Ze leren over beren, hoe mooi ze zijn, maar vooral ook hoe belangrijk ze zijn voor het ecosysteem.
Door middel van workshops en trainingen zal de lokale bevolking een meer positieve houding aannemen ten aanzien van beren en bv ook andere wilde dieren als luipaarden. Bovendien zal hun angst voor beren afnemen. Bijna elk beer-incident wordt gemeld, in tegenstelling tot voorheen. In het verleden was het enige bericht dat uit het dorp kwam met een beer-incident dat de beer levend verbrand of gestenigd was. Niet alleen beren profiteren van dit project; vrijwel geen ander wild dier in dit gebied is sinds het begin door de lokale bevolking gedood!
Het door Free the Bears (FTB) gebouwde opvangcentrum ‘Tat Kuang Si’ in Laos biedt opvang voor vele Aziatische zwarte- en Maleise beren. De beren zijn vaak op jonge leeftijd door de overheid van Laos uit de handen van stropers gered. Jaarlijks komen meer dan 200.000 lokale en internationale bezoekers naar het opvangcentrum om de beren te zien. Met een educatieprogramma wil men de bezoekers bewust maken over beren in het algemeen, maar bijvoorbeeld ook de illegale handel van wilde dieren in Laos. Daarnaast versterkt FTB wet- en regelgeving en bieden ze jagers een alternatieve bron van inkomsten.
Naast het educatieprogramma wordt in het veld onderzoek gedaan naar mens-beer conflicten. Deze conflicten dragen bij aan de negatieve houding die mensen hebben ten aanzien van beren. Beren zoeken regelmatig voedsel in de maïsvelden die de nationale parken omringen, en vernietigen zo hele oogsten. Uit eerder onderzoek gesteund door Bear in Mind is gebleken dat het merendeel van de bezochte dorpen last heeft van beren die het voorzien hebben op hun maïs. De park rangers worden getraind direct te reageren op mens-beer conflicten. Deze meldingen komen binnen op een ‘hotline’. Bears in Mind heeft het project tussen 2011 en 2013 gefinancierd.
FTB is al jaren actief in Zuidoost-Azië en pakt in Lao PDR de problemen met succes bij de bron aan. In 2011 startte FTB een campagne in hun hun berenopvang ‘Tat Kuang Si’ om de lokale bevolking en de overheid bewust te maken van de problemen waarmee wilde beren worden geconfronteerd. FTB versterkt ook de wetgeving en biedt jagers een alternatieve bron van inkomsten.
Met financiële steun van Bears in Mind is een mobiel educatie- en berenreddingsvoertuig aangeschaft. De auto wordt ook gebruikt voor het vervoer van kleine groepen van Luang Prabang naar ‘Tat Kuang Si’ om deel te nemen aan educatieactiviteiten ter plaatse, wordt gebruikt voor het vervoer van educatiepersoneel en benodigde materialen naar afgelegen gebieden of andere provinciale hoofdsteden, en natuurlijk voor interventies bij het redden van beren in nood.
Het onderzoek wat tussen 2010 en 2013 werd uitgevoerd door de Iranian Cheetah Society (ICS) heeft zich met name op zogenaamde Female Core Areas gericht. Dat zijn gebieden waar vrouwtjesberen leven, vaak met hun jongen. Het is van belang in ieder geval deze gebieden goed te beschermen. Meer kennis helpt de overheid om gerichter en strikte beschermingsmaatregelen te kunnen nemen. Deze hebben (hopelijk) bijgedragen aan het op de lange termijn overleven van beren in Iran. De onderzoeksresultaten hebben bijgedragen aan het opstellen van een nationaal Brown Bear Management Plan.
Dit onderzoek heeft een actuele database opgeleverd met hierin aantallen, verspreiding en informatie over genetische verwantschap van Bruine beren in Iran. Deze gegevens worden gebruikt bij trainingssessies en workshops voor de Iraanse autoriteiten, die verantwoordelijk zijn voor de bescherming van de beren en hun leefgebied. Met deze kennis zullen zij beter in staat zijn de stroperij onder controle te krijgen.
