‘Andesbeer, het conflict over territorium’ is een documentaire film over de Brilbeer, een bedreigde en endemische diersoort uit de tropische Andes van Zuid Amerika. De Brilbeer is één van de meest fascinerende diersoorten van Ecuador. Zijn aanwezigheid is de afgelopen decennia bekender geworden vanwege de verkleining van zijn leefgebied en de daaruit voortvloeiende groeiend aantal conflicten met lokale gemeenschappen. Landbouw en veeteelt bedreigen hun territorium en het filmteam wil hun verhaal vertellen om bij te dragen aan de bescherming van deze bedreigde diersoort. Het team wil de realiteit van de Brilbeer in het Metropolitan District van de hoofdstad Quito (DMQ) en in de provincie Pichincha laten zien, de ecologie en biologie, het conflict met de lokale gemeenschappen, de inzet van publieke en private organisaties voor het behoud ervan, en het onderzoekswerk naar deze soort van Santiago Molina tonen, met een sterke focus op burgerwetenschap (citizen science).
Het team heeft met deze documentaire film vijf doelstellingen:
– Onthul de realiteit over de Brilbeer in de provincie Pichincha en de DMQ. Het team wil de gevolgen van menselijk gedrag op het milieu blootleggen, via alle actoren en partijen die betrokken zijn, in het DMQ en de verschillende nabijgelegen ecosystemen waar de Brilbeer leeft.
– Om te laten zien dat het conflict over het territorium van de Brilbeer niet alleen tussen mensen en beren gaat, maar ook tussen mensen en natuurlijke hulpbronnen.
– Een documentaire maken vanuit een wetenschappelijke invalshoek en niet louter contemplatief en geïdealiseerd.
– Het voorstellen van manieren voor samenleven tussen beren en mensen, door middel van milieueducatie (conservation education). Het team is van mening dat het sensibiliseren van de bevolking die samenleeft met de beer acceptatie en co-existentie in hetzelfde territorium mogelijk zou kunnen maken.
– Ten slotte wil het team de bescherming van deze emblematische soort van Ecuador aanmoedigen, door middel van milieueducatie, wetenschappelijke verspreiding van data en steun voor de ontwikkeling van overheidsbeleid dat deze soort beschermt en het behoud bevordert.
Onderzoek naar de populatiestatus van de Brilbeer (Tremarctos ornatus) is in Colombia ontwikkeld door gebruik te maken van schattingen van de bezettingsgraad en de dichtheid in zeer gefragmenteerde gebieden van relatief lage kwaliteit. Het is noodzakelijk om deze populatieonderzoeken in gebieden met hoge connectiviteit uit te voeren, om meer inzicht te krijgen hoe de populatiedynamiek is, wat van essentieel belang is voor het behoud en het beheer van wilde dieren. Dit biedt ook de meest directe maatregelen om problemen aan te pakken en omdat populatietrends het mogelijk maken de belangrijkste factoren voor de levensvatbaarheid van diersoorten op de lange termijn te identificeren. Een Population Viability Analysis (PVA) kan helpen bij het identificeren van de belangrijkste aspecten met betrekking tot de groei van een populatie, en de daaruit voortvloeiende modellen kunnen worden gebruikt voor het evalueren van de effecten van beheerstrategieën om de meest effectieve beschermingsmaatregelen voor een bepaalde populatie of soort te identificeren, evenals verdere onderzoeksbehoeften.
Deze studie, die sinds 2023 door Bears in Mind wordt ondersteund, heeft tot doel de levensvatbaarheid van de Andesberenpopulatie in de Guacharos-Puracé Biological Conservation Corridor PNR in Zuid-Huila in Colombia te bepalen, met deelname van monitoringgroepen uit de lokale gemeenschap.
Dit project, dat sinds 2022 wordt ondersteund door Bears in Mind, heeft tot doel om inzicht te krijgen in de populatie en status van de Brilbeer (Tremarctos ornatus) in het Calipuy National Reserve in de regio La Libertad in Peru te beoordelen, in samenwerking met SERNANP (National Parks Service). Het gebied ligt aan het zuidelijkste uiteinde van de Peruaanse westelijke Andes en bestaat uit droge bergbossen en leefgebied in de woestijnachtige kuststreek. Een uniek ecosysteem dat wordt bewoond door de Brilbeer, waar weinig over bekend is in dit gebied. Dit heeft weer tot gevolg dat deze lokale populaties niet specifiek erkend worden in de IUCN soortbereik database. Met frequente waarnemingen door parkwachters en de lokale bevolking in Calipuy, vertegenwoordigt de populatie mogelijk de meest zuidelijke populatie van de westelijke Andes en een van de laatste schakels naar de centrale Andes-populaties.
Door parkwachters te trainen in het gebruik van cameravallen en met behulp van hun lokale kennis, probeert het team van Instituto de Investigación en Ecología y Conservación (IIECCO) inzicht te krijgen in de verspreiding van Brilberen en hun gedrag (activiteitenpatronen). Deze informatie stelt het team in staat om te begrijpen hoe deze beren dit unieke leefgebied gebruiken en om beheersplannen, specifiek voor lokale populaties aan de kust, te informeren.
Foto copyright: IIECCO, Calipuy National Reserve – SERNANP, NatureSpy, Idea Wild, and The Rolex Explorers Club Grant
In Ecuador wordt de Brilbeer (Tremarctos ornatus) geclassificeerd als een bedreigde diersoort. Bedreigd door verlies en versnippering van leefgebieden en conflicten tussen mens en beer. Beren kennen geen grenzen en gebruiken, indien dit geschikt voor ze is, ook privéland (ranches) waar ze kunnen worden gedood vanwege conflicten met mensen en hun vee. Als zodanig moeten particuliere landeigenaren en lokale gemeenschappen worden betrokken bij het behoud van beren om gefragmenteerde en voor beren potentieel gevaarlijke landschappen met elkaar te verbinden.
Dit door Bears in Mind gefinancierde project, uitgevoerd door onderzoekers verbonden aan de USFQ, richt zich op de bescherming van een voorheen niet-bestudeerde populatie Brilberen in de hooglanden van Noord Ecuador. Hier zijn onlangs, in een eerste onderzoek met cameravallen, ongeveer 25 individuen geïdentificeerd. Conflicten tussen beren en vee zijn waarschijnlijk de belangrijkste bedreiging voor beer in dit gebied. Het project zal verschillende bemiddelings-/preventie activiteiten uitvoeren in boerderijen en gebieden die in het verleden conflicten hebben gemeld en die ook zijn geïdentificeerd door middel van een eerder evaluatieproces over menselijke percepties en aanwezigheid van beren in het territorium. Deze activiteiten omvatten verschillende manieren om het beheer van vee te verbeteren, van elektrische afrasteringen tot veilige en permanente watervoorziening voor vee, zodat ze minder ver zwerven op zoek naar water.
Het doel van dit project is om de basis (genetische variatie en structuur) te leggen van de Venezolaanse brilbeer populaties welke gebruikt kan worden voor het ontwikkelen van een beschermingsplan, voor de beer en zijn leefgebied. Om dit ultieme doel te bewerkstelligen heeft dit project diverse uitgangspunten:
Het achterhalen van genetische patronen in en tussen populaties (genetische variëteit en discontinuiteit);
Het vaststellen van het aantal en de verspreiding van unieke populaties (ESU’s);
Het onderzoeken van genetische patronen in relatie tot landschapskenmerken (topografie, habitat types, menselijke verstoring, grootte van habitat en afstand tussen habitat etc.).
De onderzoeksmethoden zijn verdeeld in drie fases: veldwerk/onderzoek, DNA microsatelliet analyse, en analyses van genetische variatie / geostatistiek in en tussen de populaties.
Het project heeft twee protocollen opgeleverd die het vermogen van de onderzoeksteams vergroten om haarmonsters in het veld te verzamelen en de kans op DNA-amplificatiesucces te vergroten tijdens het analyseren van de monsters in het laboratorium. Bovendien heeft de Venezolaanse overheid dit project en de ontwikkelde methodologieën als officieel programma overgenomen. De nieuwe “Monitoring van de Andes-berenpopulatie in het Venezolaanse Andes-programma” is een nationaal programma van het Ministerie van Milieu dat alle technieken en protocollen gebruikt die voor dit project zijn ontwikkeld. Daarnaast worden de technieken gebruikt in twee aanvullende projecten die zich richten op het onderzoeken en monitoren van brilberenpopulaties met behulp van dergelijke technieken.
Tijdens een eerdere studie in 2012-2013 heeft het onderzoeksteam met behulp van cameravallen het markeergedrag van brilberen nabij Sumaco Biosphere Reserve in Ecuador vastgelegd. Gedurende 306 zogenaamde cameravaldagen werden 22 video’s van tenminste acht verschillende individuen gemaakt. Naast de bevindingen werden er tijdens de pilot studie ook enkele belangrijke onderzoeksbehoeften geïdentificeerd.
Vooralsnog blijft het onduidelijk wat nu het exacte doel is van markeergedrag bij brilberen.
Er is weinig tot niets bekend over de status van de lokale beerpopulatie in het studiegebied. Betrouwbare gegevens hierover dienen verzameld te worden waardoor beslissingen over management m.b.t. bescherming van beren zorgvuldig genomen kunnen worden.
Er is er vrijwel niets bekend over specifieke kenmerken van markeerplekken (boomsoort, kenmerken van het terrein, ruimtelijke relatie tot beer-mens conflicten) van beren in het algemeen en brilberen in het bijzonder.
In het huidige project gaat het onderzoeksteam deze aspecten nader bekijken a.d.h.v. cameravallen en het in kaart brengen van berenspoordata (krabsporen, uitwerpselen, haarmonsters etc.) in twee gebieden in Ecuador (Province Napo in het noorden – onderzoeksgebied 1, Province Zamora Chinchipe in het zuiden – onderzoeksgebied 2) tussen 2016-2020. Daarnaast is het doel om een database aan te leggen van genetisch materiaal (haar en poep) van brilberen. Een dergelijke database is erg belangrijk voor zowel lokale als internationale onderzoeksdoeleinden (populatie genetica, isotoop analyses, vegetatie onderzoek etc.) en bevordert samenwerking tussen verschillende groepen. Daarnaast geven de video opnames van de cameravallen inzicht in bijzonder beergedrag, zelfs voor de wetenschap nieuw gedrag voor beren, waarbij de beer de specifieke markeerboom met zijn klauwen krabt en schuurt, waarna hij/zij de geur van de boom systematisch in de vacht van zijn kop wrijft. Meer over het gedrag volgt zodra dit verder door de onderzoekers geanalyseerd is. Hoe meer er over deze soort bekend wordt, hoe beter de brilbeer (en soorten in zijn directe leefgebied) effectief beschermd kunnen worden!
Dit project werd financieel ondersteund tussen 2005-2007. Een aantal lokale gidsen werd getraind om te paard omliggende dorpjes af te gaan en de boeren te interviewen. Op die manier inventariseerden zij het aantal aanvallen van een beer op vee. Er werd in dit project bewust gekozen voor lokale gidsen; zij kennen de boeren en dat maakt de kans op medewerking groter. Onderzoekers van buitenaf zouden veel meer moeite hebben om alle informatie boven tafel te halen. In totaal zijn in zeventien dorpjes 65 mensen geïnterviewd. Daaruit kwam naar voren dat er zich sinds 2000 slechts 83 incidenten met koeien hebben voorgedaan. Bij de helft hiervan gaat het om een aanval van een brilbeer, bij een derde van de gevallen zijn koeien verdwenen (waarschijnlijk gestolen) en in de overige gevallen zijn het ongelukken waarbij koeien bijvoorbeeld op de hellingen zijn uitgeleden en moesten worden afgemaakt. De beer is dus verantwoordelijk voor de helft van de slachtoffers. Gelukkig zijn de boeren in de meeste gevallen economisch niet afhankelijk van hun (kleine aantal) koeien, wat de schade uiteindelijk weer beperkt. Het totale aantal incidenten is niet hoog. Veel van de incidenten vinden plaats bij vee waar geen koeienhoeder bij is. Dat maakt het moeilijk om voldoende, goede informatie te verzamelen.
In Venezuela worden de gegevens gebruikt voor het opstellen van een nationaal beheersplan voor de brilbeer. Er is ook contact met omringende landen, waar men met dezelfde problemen kampt. Het is belangrijk om ervaringen te delen, aangezien de gevolgen van de conflicten er de afgelopen 30 jaar voor hebben gezorgd dat de berenpopulatie in Venezuela drastisch is afgenomen. In Ecuador werkt men aan een vergelijkbaar onderzoek.
Het beer in nood meldpunt Bear Alert is door Bears in Mind in het leven geroepen om de vele gevallen van berenmisbruik over de wereld te registreren en hier efficiënt mee om te gaan, om zoveel mogelijk beren te helpen. Het meldpunt is ook gecreëerd omdat er diverse organisaties werken aan het redden van dieren (en beren) in nood en het verbeteren van het welzijn van dieren in gevangenschap. Als een centrale database waar relevante partijen toegang toe kunnen krijgen.
Het werkt als volgt. Iemand ziet een beer in een kleine kooi in een dierentuin of naast een restaurant, in een circus of als dansbeer op straat. Wat kun je doen aan dit dierenleed? Meldt het op BearAlert.org door een speciaal formulier in te vullen. Vervolgens komt er een melding binnen bij Bears in Mind van een ‘beer in nood’. Hiermee gaan we aan de slag. We kijken of de beer bekend is bij ons, of er eerder meldingen over zijn gemaakt en wat de laatste stand van zaken is. Vervolgens wordt er gekeken op welke wijze de situatie van de beer kan worden verbeterd. Veelal geven we advies om het berenverblijf te verbeteren, door bijvoorbeeld het aanbrengen van een vijver en schuilmogelijkheden of het verbeteren van het dieet. In sommige gevallen wordt een beer in beslag genomen en in een opvangcentrum of dierentuin geplaatst. Helaas zijn er veel meer beren die geholpen moeten worden, dan dat er opvangplekken zijn. Om het gebrek aan opvanglocaties voor beren deels op te kunnen lossen, blijft Bears in Mind zich samen met haar buitenlandse partnerorganisaties inzetten voor de bouw van nieuwe opvanglocaties of verblijven in dierentuinen.
Momenteel (2024) ontwikkelen we samen met onze Duitse collega’s van Foundation for Bears een speciale Bear Alert app om nog efficiënter te werk te gaan en nog meer beren te kunnen helpen.
Voorbeeld: Libanon
In Libanon sloot een verwaarloosde dierentuin haar deuren, mede dankzij de druk van NGO Animals Lebanon. De dieren in het park leefden onder zeer slechte omstandigheden. Gelukkig kon Animals Lebanon de meeste dieren herplaatsen. Voor enkele dieren, waaronder de twee Bruine beren kon geen opvangplek gevonden worden. Na een intensieve zoekactie is het Bears in Mind, samen met de Turkse overheid en de Universiteit van Bursa, gelukt een geschikte opvang voor de beren in Turkije te vinden. De reddingsactie die volgde was succesvol en de beren konden in korte tijd van hun nieuwe beerwaardige bestaan gaan genieten.
