De bescherming van brilberen in de Colombiaanse Andes kan worden versterkt door ecologische kennis over te dragen die vooropgezette, vaak negatieve en ongefundeerde of zelfs misleidende opvattingen over deze beersoort tegengaat. In plattelandsgemeenschappen zijn kinderen belangrijke doelgroepen om deze kennis te ontvangen en te delen. Ze kunnen nieuwe percepties over brilberen mee naar huis nemen en delen met hun families om zo de negatieve, indien aanwezige, houding ten opzichte van beren te veranderen. Deze percepties of ‘beleving’ over de brilbeer worden gepresenteerd en ontwikkeld in een educatieve ruimte op scholen waar de brilbeer het belangrijkste studieobject wordt voor groepen kinderen. Ze leren de meeste bijzondere kenmerken van de beer door middel van creatieve en speelse activiteiten op basis van biologische en ecologische gegevens die in hun lokale omgeving zijn verkregen.
Dit project, dat sinds 2024 wordt ondersteund door Bears in Mind, heeft tot doel brilberen les op scholen te implementeren in vier gemeenschappen in de buurt van het Mamakacha-gebergte, een beschermd gebied dat belangrijk is voor het behoud van beren in de oostelijke Cordillera van Colombia. Net als op andere plaatsen waar mensen in nauw contact staan met berenpopulaties, brengt coëxistentie vaak conflicten met zich mee. Het belangrijkste doel van het project is om actuele kennis over de brilbeer te verspreiden onder kinderen van plattelandsgemeenschappen in Mamapacha en zo de volwassen bevolking te bereiken en hen nieuwe perspectieven te bieden om het conflict tussen mens en beer te verminderen of voorkomen.
Of in het Spaans: Subiendo Montañas por el Oso Andino! Is een nieuw veelzijdig project gericht op het bereiken van twee hoofddoelen:
Enerzijds is het doel & de uitdaging om 12 belangrijke bergen in Ecuador te beklimmen, die symbool staan voor een toewijding aan inspanningen voor natuurbescherming.
Anderzijds zal het educatief project “Kennismaking met de Andesbeer” opzetten in de omliggende gemeenschappen, waardoor een educatieve en recreatieve ruimte wordt gecreëerd die gewijd is aan de Brilbeer.
Er zal er een ‘Natuur-communicatieprogramma’ worden gelanceerd om lokale gemeenschappen te betrekken en voor te lichten over het belang van het behoud van de Brilbeer en zijn hooggelegen leefgebied: de páramo.
Het project zal ook de participatie van het publiek uit de gemeenschappen en daarbuiten aanmoedigen door individuen uit te nodigen om de bergen samen met Brilbeer-onderzoeker Santiago Molina te beklimmen. Deelnemers dragen financieel bij en ontvangen als onderdeel van hun bijdrage een T-shirt of thermoskan met het logo van het project.
Door persoonlijk avontuur te combineren met gemeenschapsgericht onderwijs over natuurbescherming en beren, wil Molina en het team van de organisatie Kolibria een diepere waardering voor de bescherming van dieren in het wild stimuleren en duurzame natuurbescherming in de regio bevorderen.
Bears in Mind ondersteunt dit avontuurlijke project sinds 2024.
De provincie Paucartambo, gelegen in de regio Cusco in Peru, heeft diverse ecosystemen zoals graslanden en nevelwouden die het belangrijkste leefgebied vormen van de brilbeer (Tremarctos ornatus). Deze soort speelt o.a. een cruciale rol bij de verspreiding van zaden en het behoud van het ecologisch evenwicht. Hun voortbestaan wordt echter bedreigd door verlies van leefgebied, stroperij en conflicten met mensen. De provincie Paucartambo maakt deel uit van het grote Manu Biosphere Reserve. Het is belangrijk dat de lokale bevolking de soort kent en waardeert – de enige wijze waarop mensen respect krijgen voor een dergelijk dier en het willen beschermen.
Gezien de situatie van de brilbeer in deze provincie, is er behoefte aan een milieueducatief project dat gericht is op de verspreiding van kennis over zijn ecologie en de bescherming. Dit project, uitgevoerd door de organisatie Q’alachaqui met financiële hulp van Bears in Mind sinds 2024, is bedoeld om het bewustzijn over het belang van de bescherming van de brilbeer en zijn leefgebied te bevorderen door middel van educatieve activiteiten, interactieve workshops en de deelname van de lokale gemeenschappen. De doelgroep van het project zijn leerlingen van het basisonderwijs van onderwijsinstellingen in het district Paucartambo, aangezien kinderen de culturele link met de soort voelen, maar ze de impact die de brilbeer heeft op de lokale ecosystemen nog niet kennen of begrijpen.
‘Andesbeer, het conflict over territorium’ is een documentaire film over de Brilbeer, een bedreigde en endemische diersoort uit de tropische Andes van Zuid Amerika. De Brilbeer is één van de meest fascinerende diersoorten van Ecuador. Zijn aanwezigheid is de afgelopen decennia bekender geworden vanwege de verkleining van zijn leefgebied en de daaruit voortvloeiende groeiend aantal conflicten met lokale gemeenschappen. Landbouw en veeteelt bedreigen hun territorium en het filmteam wil hun verhaal vertellen om bij te dragen aan de bescherming van deze bedreigde diersoort. Het team wil de realiteit van de Brilbeer in het Metropolitan District van de hoofdstad Quito (DMQ) en in de provincie Pichincha laten zien, de ecologie en biologie, het conflict met de lokale gemeenschappen, de inzet van publieke en private organisaties voor het behoud ervan, en het onderzoekswerk naar deze soort van Santiago Molina tonen, met een sterke focus op burgerwetenschap (citizen science).
Het team heeft met deze documentaire film vijf doelstellingen:
– Onthul de realiteit over de Brilbeer in de provincie Pichincha en de DMQ. Het team wil de gevolgen van menselijk gedrag op het milieu blootleggen, via alle actoren en partijen die betrokken zijn, in het DMQ en de verschillende nabijgelegen ecosystemen waar de Brilbeer leeft.
– Om te laten zien dat het conflict over het territorium van de Brilbeer niet alleen tussen mensen en beren gaat, maar ook tussen mensen en natuurlijke hulpbronnen.
– Een documentaire maken vanuit een wetenschappelijke invalshoek en niet louter contemplatief en geïdealiseerd.
– Het voorstellen van manieren voor samenleven tussen beren en mensen, door middel van milieueducatie (conservation education). Het team is van mening dat het sensibiliseren van de bevolking die samenleeft met de beer acceptatie en co-existentie in hetzelfde territorium mogelijk zou kunnen maken.
– Ten slotte wil het team de bescherming van deze emblematische soort van Ecuador aanmoedigen, door middel van milieueducatie, wetenschappelijke verspreiding van data en steun voor de ontwikkeling van overheidsbeleid dat deze soort beschermt en het behoud bevordert.
Onderzoek naar de populatiestatus van de Brilbeer (Tremarctos ornatus) is in Colombia ontwikkeld door gebruik te maken van schattingen van de bezettingsgraad en de dichtheid in zeer gefragmenteerde gebieden van relatief lage kwaliteit. Het is noodzakelijk om deze populatieonderzoeken in gebieden met hoge connectiviteit uit te voeren, om meer inzicht te krijgen hoe de populatiedynamiek is, wat van essentieel belang is voor het behoud en het beheer van wilde dieren. Dit biedt ook de meest directe maatregelen om problemen aan te pakken en omdat populatietrends het mogelijk maken de belangrijkste factoren voor de levensvatbaarheid van diersoorten op de lange termijn te identificeren. Een Population Viability Analysis (PVA) kan helpen bij het identificeren van de belangrijkste aspecten met betrekking tot de groei van een populatie, en de daaruit voortvloeiende modellen kunnen worden gebruikt voor het evalueren van de effecten van beheerstrategieën om de meest effectieve beschermingsmaatregelen voor een bepaalde populatie of soort te identificeren, evenals verdere onderzoeksbehoeften.
Deze studie, die sinds 2023 door Bears in Mind wordt ondersteund, heeft tot doel de levensvatbaarheid van de Andesberenpopulatie in de Guacharos-Puracé Biological Conservation Corridor PNR in Zuid-Huila in Colombia te bepalen, met deelname van monitoringgroepen uit de lokale gemeenschap.
Dit project, dat sinds 2022 wordt ondersteund door Bears in Mind, heeft tot doel om inzicht te krijgen in de populatie en status van de Brilbeer (Tremarctos ornatus) in het Calipuy National Reserve in de regio La Libertad in Peru te beoordelen, in samenwerking met SERNANP (National Parks Service). Het gebied ligt aan het zuidelijkste uiteinde van de Peruaanse westelijke Andes en bestaat uit droge bergbossen en leefgebied in de woestijnachtige kuststreek. Een uniek ecosysteem dat wordt bewoond door de Brilbeer, waar weinig over bekend is in dit gebied. Dit heeft weer tot gevolg dat deze lokale populaties niet specifiek erkend worden in de IUCN soortbereik database. Met frequente waarnemingen door parkwachters en de lokale bevolking in Calipuy, vertegenwoordigt de populatie mogelijk de meest zuidelijke populatie van de westelijke Andes en een van de laatste schakels naar de centrale Andes-populaties.
Door parkwachters te trainen in het gebruik van cameravallen en met behulp van hun lokale kennis, probeert het team van Instituto de Investigación en Ecología y Conservación (IIECCO) inzicht te krijgen in de verspreiding van Brilberen en hun gedrag (activiteitenpatronen). Deze informatie stelt het team in staat om te begrijpen hoe deze beren dit unieke leefgebied gebruiken en om beheersplannen, specifiek voor lokale populaties aan de kust, te informeren.
Foto copyright: IIECCO, Calipuy National Reserve – SERNANP, NatureSpy, Idea Wild, and The Rolex Explorers Club Grant
In Ecuador wordt de Brilbeer (Tremarctos ornatus) geclassificeerd als een bedreigde diersoort. Bedreigd door verlies en versnippering van leefgebieden en conflicten tussen mens en beer. Beren kennen geen grenzen en gebruiken, indien dit geschikt voor ze is, ook privéland (ranches) waar ze kunnen worden gedood vanwege conflicten met mensen en hun vee. Als zodanig moeten particuliere landeigenaren en lokale gemeenschappen worden betrokken bij het behoud van beren om gefragmenteerde en voor beren potentieel gevaarlijke landschappen met elkaar te verbinden.
Dit door Bears in Mind gefinancierde project, uitgevoerd door onderzoekers verbonden aan de USFQ, richt zich op de bescherming van een voorheen niet-bestudeerde populatie Brilberen in de hooglanden van Noord Ecuador. Hier zijn onlangs, in een eerste onderzoek met cameravallen, ongeveer 25 individuen geïdentificeerd. Conflicten tussen beren en vee zijn waarschijnlijk de belangrijkste bedreiging voor beer in dit gebied. Het project zal verschillende bemiddelings-/preventie activiteiten uitvoeren in boerderijen en gebieden die in het verleden conflicten hebben gemeld en die ook zijn geïdentificeerd door middel van een eerder evaluatieproces over menselijke percepties en aanwezigheid van beren in het territorium. Deze activiteiten omvatten verschillende manieren om het beheer van vee te verbeteren, van elektrische afrasteringen tot veilige en permanente watervoorziening voor vee, zodat ze minder ver zwerven op zoek naar water.
Het doel van dit project is om de basis (genetische variatie en structuur) te leggen van de Venezolaanse brilbeer populaties welke gebruikt kan worden voor het ontwikkelen van een beschermingsplan, voor de beer en zijn leefgebied. Om dit ultieme doel te bewerkstelligen heeft dit project diverse uitgangspunten:
Het achterhalen van genetische patronen in en tussen populaties (genetische variëteit en discontinuiteit);
Het vaststellen van het aantal en de verspreiding van unieke populaties (ESU’s);
Het onderzoeken van genetische patronen in relatie tot landschapskenmerken (topografie, habitat types, menselijke verstoring, grootte van habitat en afstand tussen habitat etc.).
De onderzoeksmethoden zijn verdeeld in drie fases: veldwerk/onderzoek, DNA microsatelliet analyse, en analyses van genetische variatie / geostatistiek in en tussen de populaties.
Het project heeft twee protocollen opgeleverd die het vermogen van de onderzoeksteams vergroten om haarmonsters in het veld te verzamelen en de kans op DNA-amplificatiesucces te vergroten tijdens het analyseren van de monsters in het laboratorium. Bovendien heeft de Venezolaanse overheid dit project en de ontwikkelde methodologieën als officieel programma overgenomen. De nieuwe “Monitoring van de Andes-berenpopulatie in het Venezolaanse Andes-programma” is een nationaal programma van het Ministerie van Milieu dat alle technieken en protocollen gebruikt die voor dit project zijn ontwikkeld. Daarnaast worden de technieken gebruikt in twee aanvullende projecten die zich richten op het onderzoeken en monitoren van brilberenpopulaties met behulp van dergelijke technieken.
Tijdens een eerdere studie in 2012-2013 heeft het onderzoeksteam met behulp van cameravallen het markeergedrag van brilberen nabij Sumaco Biosphere Reserve in Ecuador vastgelegd. Gedurende 306 zogenaamde cameravaldagen werden 22 video’s van tenminste acht verschillende individuen gemaakt. Naast de bevindingen werden er tijdens de pilot studie ook enkele belangrijke onderzoeksbehoeften geïdentificeerd.
Vooralsnog blijft het onduidelijk wat nu het exacte doel is van markeergedrag bij brilberen.
Er is weinig tot niets bekend over de status van de lokale beerpopulatie in het studiegebied. Betrouwbare gegevens hierover dienen verzameld te worden waardoor beslissingen over management m.b.t. bescherming van beren zorgvuldig genomen kunnen worden.
Er is er vrijwel niets bekend over specifieke kenmerken van markeerplekken (boomsoort, kenmerken van het terrein, ruimtelijke relatie tot beer-mens conflicten) van beren in het algemeen en brilberen in het bijzonder.
In het huidige project gaat het onderzoeksteam deze aspecten nader bekijken a.d.h.v. cameravallen en het in kaart brengen van berenspoordata (krabsporen, uitwerpselen, haarmonsters etc.) in twee gebieden in Ecuador (Province Napo in het noorden – onderzoeksgebied 1, Province Zamora Chinchipe in het zuiden – onderzoeksgebied 2) tussen 2016-2020. Daarnaast is het doel om een database aan te leggen van genetisch materiaal (haar en poep) van brilberen. Een dergelijke database is erg belangrijk voor zowel lokale als internationale onderzoeksdoeleinden (populatie genetica, isotoop analyses, vegetatie onderzoek etc.) en bevordert samenwerking tussen verschillende groepen. Daarnaast geven de video opnames van de cameravallen inzicht in bijzonder beergedrag, zelfs voor de wetenschap nieuw gedrag voor beren, waarbij de beer de specifieke markeerboom met zijn klauwen krabt en schuurt, waarna hij/zij de geur van de boom systematisch in de vacht van zijn kop wrijft. Meer over het gedrag volgt zodra dit verder door de onderzoekers geanalyseerd is. Hoe meer er over deze soort bekend wordt, hoe beter de brilbeer (en soorten in zijn directe leefgebied) effectief beschermd kunnen worden!
Dit project werd financieel ondersteund tussen 2005-2007. Een aantal lokale gidsen werd getraind om te paard omliggende dorpjes af te gaan en de boeren te interviewen. Op die manier inventariseerden zij het aantal aanvallen van een beer op vee. Er werd in dit project bewust gekozen voor lokale gidsen; zij kennen de boeren en dat maakt de kans op medewerking groter. Onderzoekers van buitenaf zouden veel meer moeite hebben om alle informatie boven tafel te halen. In totaal zijn in zeventien dorpjes 65 mensen geïnterviewd. Daaruit kwam naar voren dat er zich sinds 2000 slechts 83 incidenten met koeien hebben voorgedaan. Bij de helft hiervan gaat het om een aanval van een brilbeer, bij een derde van de gevallen zijn koeien verdwenen (waarschijnlijk gestolen) en in de overige gevallen zijn het ongelukken waarbij koeien bijvoorbeeld op de hellingen zijn uitgeleden en moesten worden afgemaakt. De beer is dus verantwoordelijk voor de helft van de slachtoffers. Gelukkig zijn de boeren in de meeste gevallen economisch niet afhankelijk van hun (kleine aantal) koeien, wat de schade uiteindelijk weer beperkt. Het totale aantal incidenten is niet hoog. Veel van de incidenten vinden plaats bij vee waar geen koeienhoeder bij is. Dat maakt het moeilijk om voldoende, goede informatie te verzamelen.
In Venezuela worden de gegevens gebruikt voor het opstellen van een nationaal beheersplan voor de brilbeer. Er is ook contact met omringende landen, waar men met dezelfde problemen kampt. Het is belangrijk om ervaringen te delen, aangezien de gevolgen van de conflicten er de afgelopen 30 jaar voor hebben gezorgd dat de berenpopulatie in Venezuela drastisch is afgenomen. In Ecuador werkt men aan een vergelijkbaar onderzoek.
