Alle beersoorten worden bedreigd door illegale handel in hun lichaamsdelen, die worden gebruikt als trofeeën, voor consumptie en voor toepassing in traditionele medicijnen. De experts van Monitor Conservation Research Society (Monitor) hebben de afgelopen decennia onderzoek gedaan en handhavingsondersteuning geboden om de illegale handel in beren tegen te gaan – met name, maar niet uitsluitend, in Azië.
Een van de grootste obstakels bij het bestrijden van de illegale internationale handel in berenonderdelen en afgeleide producten, is het gebrek aan effectief gebruik van de Conventie inzake de Internationale Handel in Bedreigde Uitheemse Dieren en Planten. In het kort: CITES. Met 185 leden is CITES ’s-werelds belangrijkste verdrag voor het reguleren en beheersen van de internationale handel in wilde dieren – inclusief alle acht beersoorten.
Resolutie Conf. 10.8 (Rev. CoP14) uit 2007 stelde vast dat “de aanhoudende illegale handel in delen en afgeleide producten van berensoorten de effectiviteit van de Conventie ondermijnt en dat, als CITES-Partijen en niet-aangesloten staten geen actie ondernemen om deze handel te beëindigen, stroperij kan leiden tot achteruitgang van wilde berenpopulaties die zelfs kunnen uitmonden in het verdwijnen van bepaalde populaties of zelfs soorten.” Ook werd erkend dat “lange termijnoplossingen voor de bescherming en het behoud van beren vereisen dat inhoudelijke en meetbare acties worden genomen”.
De resolutie spoorde de Partijen verder aan tot het ondernemen van verschillende acties en adviseerde dat zij “maatregelen herzien en waar nodig versterken om de bepalingen van de Conventie ten aanzien van delen van soorten die zijn opgenomen in Bijlagen I en II te handhaven, waar het berenonderdelen en -producten betreft.” Daarnaast werd aanbevolen dat Partijen en niet-aangesloten staten “dringend het probleem van de illegale handel in berenonderdelen en -producten aanpakken”.
Monitor heeft vastgesteld dat (ten minste) enkele Partijen bij de Conventie, die betrokken zijn bij illegale en/of niet-duurzame handel in berenonderdelen en/ of -producten, geen significante stappen hebben ondernomen om dit probleem aan te pakken of om de aanbevelingen van Resolutie Conf. 10.8 (Rev. CoP14) op te volgen. Er is geen systematische evaluatie uitgevoerd van de acties van Partijen op dit gebied, en er is dus geen sprake van verantwoording.
Monitor heeft financiering gekregen van Bears in Mind om samen met partners dit probleem te onderzoeken en een beoordeling van de genomen maatregelen uit te voeren, voorafgaand aan de komende CITES Conference of the Parties, die in november 2025 in Oezbekistan zal plaatsvinden.
Wij zijn van mening dat de effectieve uitvoering van Resolutie Conf. 10.8 (Rev. CoP14), en het voortdurend monitoren van de voortgang op dit gebied, absoluut essentieel is om van CITES een effectief instrument voor de bescherming van beren te maken. Het gebrek aan uitvoering ondermijnt niet alleen de Conventie, maar ook de inspanningen en kansen om ervoor te zorgen dat internationale illegale en niet-duurzame handel geen bedreiging vormt voor het behoud van beren.
Criminelen gebruiken ons land om op grote schaal streng verboden handel te drijven in traditionele Chinese medicijnen (TCM) waar bedreigde dieren en planten in worden verwerkt. Dat toont een onderzoek aan van vier organisaties. De Nederlandse stichtingen SPOTS, IUCN NL, Bears in Mind en ELI (een internationale autoriteit die onderzoek doet naar criminele netwerken achter illegale handel in wildlife) begonnen in 2021 met hun geheime onderzoek, dat leidde tot schokkende bevindingen. Deze werden in 2023 overgedragen aan de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA). Zij startten een vervolgonderzoek en recent vonden er huiszoekingen, inbeslagnames en een arrestatie plaats. Het onderzoek loopt nog.
Inspecteurs van NVWA doorzoeken een grote hoeveelheid aan TCM producten (c) NVWA
Onderzoek SPOTS, IUCN NL, ELI en Bears in Mind
Illegale handel in wilde dieren is een zeer lucratieve en groeiende vorm van georganiseerde misdaad. Toch blijft deze vorm van criminaliteit veelal onderbelicht. Het was de reden voor SPOTS, IUCN NL, Earth League International (ELI) en Bears in Mind om een onderzoek te starten naar deze illegale handel in Nederland en de EU. De focus van het onderzoek lag op de handel in bedreigde diersoorten die gebruikt worden als ingrediënt voor traditionele Chinese medicijnen (TCM). Een specifiek gedeelte van TCM gebruikt bedreigde planten en lichaamsdelen van wilde dieren als ingrediënt. Door die vraag komen verschillende bedreigde diersoorten onder nog meer onder druk te staan. De bekendste voorbeelden daarvan zijn de neushoorn, het schubdier (pangolin) en de tijger.
Meer en meer wordt in TCM producten gewerkt met zogenaamde vervangende dieren. Zo worden luipaarden, leeuwen, sneeuwluipaarden en jaguars gebruikt als vervanger van de tijger en de Afrikaanse pangolin als vervanger van de (uitstervende) pangolin in Azië. Het zorgt voor een toenemende druk op vele al met uitsterven bedreigde dieren en planten.
In 2021 werd gestart met het onderzoek welke zich richtte op Nederland en de EU. Zoals gezegd; de bevindingen waren schokkend.
Nederland spil in illegale handel voor TCM
Uit het door ELI verrichte onderzoek, komt naar voren dat Nederland een belangrijke doorvoer, – alsook bestemmingsmarkt is voor TCM-producten die ingrediënten bevatten van bedreigde planten- en diersoorten waarin niet gehandeld mag worden en dus illegaal zijn. Het Nederlandse criminele netwerk dat uit het onderzoek naar voren kwam, wordt ervan verdacht deze uit China te hebben geïmporteerd, de materialen te hebben gebruikt om illegale TCM-producten te maken en deze vervolgens binnen Nederland en andere EU-landen te hebben gedistribueerd. Deze illegale TCM-producten bevatten verboden ingrediënten zoals schubben van het schubdier, hoorn van neushoorn en tijgerbotten.
De illegale TCM-producten worden hierbij vaak samen met legale producten vervoerd, zodat het voor opsporingsdiensten moeilijker is om ze te identificeren. Uit het onderzoek blijkt verder dat dit criminele netwerk eveneens betrokken is bij andere vormen van zware criminaliteit zoals het witwassen van geld en drugshandel en in het verleden mensensmokkel.
Belt and Road Initiative
Uit ELI’s onderzoek kwam verder naar voren dat de illegale producten veelal per trein worden geëxporteerd naar de EU vanuit China. Deze treinroute is onderdeel van de zogenaamde Belt and Road Initiative van China; een ontwikkelingsstrategie van China waarbij het land handelsnetwerken aanlegt over de hele wereld. Door de aanleg van infrastructuren in landen met grote biodiversiteit, wordt ook de illegale handel in bedreigde planten en dieren gemakkelijker. Dit is bijvoorbeeld te zien in de illegale handel van jaguars. Met een toenemende invloed van China in Zuid-Amerika, is de illegale handel in dit dier explosief gegroeid. Jaguar lichaamsdelen worden in TCM gebruikt ter vervanging van de tijger.
Deze illegale handel leidt niet alleen tot een afname van de biodiversiteit en het nog verder onder druk zetten van al bedreigde planten en diersoorten. Het leidt ook tot enorme zoönotische risico’s. De COVID-19 pandemie met wereldwijd meer dan drie miljoen doden en een miljardenschade aan economieën, is zeer waarschijnlijk begonnen op een wildlife markt in China. Deze markt stond bekend om de verkoop van wilde dieren waaronder veel dieren die gewild zijn in een gedeelte van TCM zoals vleermuizen en pangolins (schubdieren).
Oproep aan de politiek – neem wildlife crime serieus!
Uit het onderzoek komt naar voren dat er achter de illegale handel in dieren en planten grootschalige, internationale criminele netwerken schuilgaan die zich ook bezighouden met andere vormen van zware criminaliteit zoals het witwassen van geld en drugshandel. Nederland kan een belangrijke rol spelen bij het bestrijden van wildlife crime en het oprollen van deze criminele netwerken. Nederland is een belangrijke schakel in de illegale handel, zo bleek ook uit het onderzoek.
Volgens de vier organisaties is het van het grootste belang dat de politiek meer gaat inzetten op structurele aandacht voor wildlife criminaliteit. Daarbij is ook specifieke aandacht nodig voor de rol die TCM speelt binnen deze vorm van misdaad. Zij doen een dringende oproep aan de politiek om meer middelen beschikbaar te stellen, zowel mankracht als financiële middelen. Ze roepen de NL regering ook op om dit onderwerp te agenderen bij internationale overleggen die gaan over Biodiversiteit en bij instanties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Ook de oprichting van een wildlife unit die geheel gespecialiseerd is in de aanpak van illegale handel in bedreigde soorten, behoort tot de aanbevelingen die gedaan worden in het onderzoeksrapport van de organisaties. Meer aandacht is nodig, aldus de betrokkenen, omdat het de verwachting is dat wildlife crime de komende jaren flink zal blijven groeien.
Verwachte groei van traditionele medicijnen
Volgens de WHO worden traditionele medicijnen door zo’n 60% van de wereldbevolking gebruikt en zijn ze, aldus de WHO, voor veel mensen de enige toegang tot medische zorg. De WHO ziet een enorme potentie in traditionele medicijnen. De vier organisaties zijn daarom van mening dat het essentieel is dat de WHO zich uitspreekt tegen het gebruik van bedreigde dieren en planten in traditionele medicijnen.
Ook de Chinese overheid zet sterk in op de uitbreiding van het gebruik van TCM en heeft dit opgenomen in hun vijfjarenplannen. Hierdoor is het de verwachting dat de (illegale) handel in bedreigde dieren en planten alleen maar zal toenemen. Naar verwachting zal de geschatte waarde van TCM zal in 2030 ongeveer 1 biljoen dollar zijn.
Het hele (Engelstalige) onderzoeksrapport met daarin de aanbevelingen is via deze link te lezen.
Het beer in nood meldpunt Bear Alert is door Bears in Mind in het leven geroepen om de vele gevallen van berenmisbruik over de wereld te registreren en hier efficiënt mee om te gaan, om zoveel mogelijk beren te helpen. Het meldpunt is ook gecreëerd omdat er diverse organisaties werken aan het redden van dieren (en beren) in nood en het verbeteren van het welzijn van dieren in gevangenschap. Als een centrale database waar relevante partijen toegang toe kunnen krijgen. Inmiddels, 2025, is het een web applicatie geworden die handig en efficiënt de gegevens via een app aan Bears in Mind verstuurd zodat wij nog sneller aan de slag kunnen om nog meer berenleed te voorkomen!
Het werkt als volgt. Iemand ziet een beer in een kleine kooi in een dierentuin of naast een restaurant, in een circus of als dansbeer op straat. Wat kun je doen aan dit dierenleed? Meldt het op BearAlert.org door een speciaal formulier in te vullen. Vervolgens komt er een melding binnen bij Bears in Mind van een ‘beer in nood’. Hiermee gaan we aan de slag. We kijken of de beer bekend is bij ons, of er eerder meldingen over zijn gemaakt en wat de laatste stand van zaken is. Vervolgens wordt er gekeken op welke wijze de situatie van de beer kan worden verbeterd. Veelal geven we advies om het berenverblijf te verbeteren, door bijvoorbeeld het aanbrengen van een vijver en schuilmogelijkheden of het verbeteren van het dieet. In sommige gevallen wordt een beer in beslag genomen en in een opvangcentrum of dierentuin geplaatst. Helaas zijn er veel meer beren die geholpen moeten worden, dan dat er opvangplekken zijn. Om het gebrek aan opvanglocaties voor beren deels op te kunnen lossen, blijft Bears in Mind zich samen met haar buitenlandse partnerorganisaties inzetten voor de bouw van nieuwe opvanglocaties of verblijven in dierentuinen.
Voorbeeld: Libanon
In Libanon sloot een verwaarloosde dierentuin haar deuren, mede dankzij de druk van NGO Animals Lebanon. De dieren in het park leefden onder zeer slechte omstandigheden. Gelukkig kon Animals Lebanon de meeste dieren herplaatsen. Voor enkele dieren, waaronder de twee bruine beren kon geen opvangplek gevonden worden. Na een intensieve zoekactie is het Bears in Mind, samen met de Turkse overheid en de Universiteit van Bursa, gelukt een geschikte opvang voor de beren in Turkije te vinden. De reddingsactie die volgde was succesvol en de beren konden in korte tijd van hun nieuwe beerwaardige bestaan gaan genieten.
